Je eigen privézwembad: voor sommige diertjes is dit een dagelijkse luxe! Heb je ooit van een phytotelma (meervoud: phytotelmata) gehoord? Misschien geen algemeen bekende term, maar je hebt het fenomeen vast al eens gezien. Het is namelijk een moeilijk woord voor een holte gevuld met stilstaand water in een plant. Het Griekse ‘phyton’ betekent ‘plant’ en ‘telma’ betekent ‘vijver’. Zulke vijvertjes vind je terug bij verschillende plantensoorten; zoals bromelia’s, sommige carnivore planten en verschillende typen bomen. De reservoirs kunnen ontstaan in verschillende onderdelen van de plant.
- door Laura KoopmansIn tijden van droogte
Om de functies van phytotelmata beter te begrijpen gaan we iets dieper in op de bromeliafamilie (Bromeliaceae). Dit is een plantenfamilie die veel voorkomt in tropische en subtropische gebieden. Veel bromeliasoorten hebben bladeren die rozetvormig op elkaar staan. Zo ontstaat er in het midden een kommetje en daarin verzamelt het water zich. Bladharen (trichomen) zorgen er door middel van hun waterafstotende topjes voor dat het water over de bladeren naar beneden wordt geleid.
Dit fenomeen komt voornamelijk voor bij soorten die minder toegang hebben tot water en voedingsstoffen, bijvoorbeeld doordat ze als epifyten op andere planten groeien. Deze leefomstandigheden geven ook meteen een hint over de verschillende functies van de phytotelmata:
- Wateropslag: omdat veel Bromeliaceae als epifyten groeien, zitten ze niet geworteld in de grond. Dit maakt water opnemen een uitdaging. Als het regent is dat geen probleem, maar tijdens periodes van droogte is het voor dit soort planten voordelig om water op te slaan in de phytotelmata.
- Voedingsstofopname: naast water komt er ook organisch materiaal (dood plantenmateriaal, insecten, etc.) in de phytotelmata terecht, wat daar verder kan worden afgebroken. Bij die afbraak komen nutriënten vrij die de planten kunnen absorberen.
- Habitat voor organismen: door de vochtige omstandigheden ontstaat er een bijzonder micro-ecosysteem, waarin insecten, kleine amfibieën en micro-organismen kunnen leven. Een soort mini-zwembadjes dus.
Vliegensoep
Naast de bromeliafamilie is er nog een andere plantenfamilie die vaak phytotelmata vormt: namelijk de nepenthesfamilie (Nepenthaceae). Bij deze plantenfamilie worden phytotelmata ook uit de bladeren gevormd, maar wel op een heel andere manier. Het is namelijk een familie van vleesetende planten, die met hun omgevormde bladeren bekers vormt waarmee insecten worden gevangen. Maar deze bekers vangen óók water op, wat vergelijkbare voordelen heeft als bij de Bromeliaceae – met de toevoeging van één bijzondere extra eigenschap.
Samenwerken
Planten uit het geslacht Nepenthes kunnen namelijk mutualistische samenwerkingen aangaan met organismen die in de vloeistof van de phytotelmata leven, we noemen deze organismen de ‘infauna’. Je kunt hierbij denken aan muggenlarven, spinnetjes, mieren en mijten. Deze organismen krijgen huisvesting, bescherming en voedsel van de plant en helpen in ruil daarvoor met de afbraak van insecten, het vrijmaken van nutriënten en het inperken van de hoeveelheid bacteriën. Zo zie je maar weer dat planten allerlei slimme trucjes hebben ontwikkeld om optimaal te kunnen overleven. Kom je eens langs in de Hortus om te kijken wat er rondzwemt?