In één wandeling bezoek je drie totaal verschillende werelden: de Klimatenkas. Deze grootste kas van de Hortus is opnieuw ingericht als het ‘huis van de biodiversiteit’; met planten uit het tropisch regenwoud, de droge woestijn en het Zuid-Afrikaanse Kaapgebied. Elk deel van de kas laat zien hoe klimaat invloed heeft op plantengroei, -vorm en wat hun overlevingsstrategieën zijn. Tegelijkertijd is de kas zelf een voorbeeld van duurzame techniek; toekomstbestendig gebouwd, maar geworteld in eeuwenoude kennis van planten.
- door Laura KoopmansDrie klimaten, drie verhalen
Planten leven niet zomaar ergens – ze zijn aangepast aan specifieke omstandigheden. Licht, temperatuur, water en de bodem bepalen welke soorten waar kunnen groeien. In de Klimatenkas worden die omstandigheden nagebootst, zodat bezoekers van dichtbij kunnen zien hoe planten zich wereldwijd aan verschillende klimaten hebben aangepast.
- Tropisch regenwoud: leven in overvloed
In het tropisch regenwoud is er altijd warmte en water in overvloed. Toch betekent dat niet dat planten hier vrij spel hebben. De concurrentie is juist extreem, vooral om licht. Bomen groeien razendsnel omhoog, klimplanten slingeren zich erlangs en epifyten – planten die óp andere planten groeien – nestelen zich hoog in de takken om het zonlicht te vangen. Veel planten hebben grote, donkergroene bladeren die efficiënt met licht omgaan. Hier, in de dichte lagen van het woud, vinden duizenden soorten hun eigen ‘niche’. De tropenzone van de kas laat dit fascinerende samenspel van concurrentie en samenwerking zien.
-
- De woestijn: overleven in de droogte
In de woestijn moeten planten zich aanpassen aan extreme omstandigheden: weinig regen, felle zon en grote temperatuurverschillen. Hier groeien plantensoorten die zich in de loop van miljoenen jaren aangepast hebben aan de droogte. Denk aan vetplanten met dikke bladeren of stengels waarin water wordt opgeslagen, of cactussen met stekels die bescherming bieden en verdamping beperken. Opvallend is dat veel woestijnplanten in verschillende werelddelen op elkaar lijken, ook al zijn ze niet verwant. Deze overeenkomst komt door convergente evolutie: verschillende soorten hebben onafhankelijk van elkaar dezelfde oplossing gevonden voor hetzelfde probleem. We zien dat in de woestijnkas terug op twee continenten: zoek bij je bezoek maar eens de verschillen tussen de Afrikaanse euphorbia’s en de Amerikaanse cactussen.
- De Kaap: leven met vuur
Het Kaapgebied in Zuid-Afrika heeft een uniek klimaat met droge zomers, natte winters en een natuurlijke cyclus van branden. Elke 10 tot 15 jaar gaan delen van de fynbos vegetatie – onder andere bestaand uit heideachtige struiken, bolgewassen en protea’s – in vlammen op. Toch is dit geen ramp, maar juist een noodzakelijk onderdeel van het ecosysteem. Na een brand bloeien de eerste pioniers al snel weer op. Door deze regelmatige ‘reset’, in combinatie met verschillende stabiele microklimaten en bodemsoorten, kunnen nieuwe soorten zich vestigen en evolueren. Het Kaapgebied is hierdoor uitgegroeid tot een wereldwijde biodiversity hotspot.
Een kas voor de toekomst
De Klimatenkas is niet alleen een plek om planten te bewonderen, maar ook een voorbeeld van duurzame innovatie. Tijdens de verbouwing zijn materialen en systemen toegepast die passen bij de klimaatdoelen van de toekomst.
De glazen gevels zorgen voor maximale lichtinval met goede isolatie. Het dak is gemaakt van ETFE-folie, een lichtgewicht, isolerend materiaal dat warmte binnenhoudt en energie bespaart. Het klimaatsysteem in de kas is slim en flexibel: met efficiënte bodemverwarming, natuurlijke ventilatie en hergebruik van regenwater wordt elk compartiment optimaal aangestuurd, afgestemd op de specifieke klimaatzone.
Voor de energievoorziening werkt de Hortus samen met het H’ART museum Amsterdam. Overtollige warmte van het museum wordt via een ondergronds systeem naar de kas geleid, waar die wordt gebruikt voor verwarming. Tegelijkertijd stroomt koude lucht terug naar het museum om de kunstcollecties te koelen. Deze samenwerking zorgde al voor een enorme energiebesparing: tussen 2017 en 2020 bespaarde de Hortus ruim een half miljoen kubieke meter gas en werd samen met het H’ART museum 1400 ton CO₂-uitstoot voorkomen.
Leren van planten
De Klimatenkas is niet alleen een belevingsruimte, maar ook een leeromgeving. Hier wordt zichtbaar hoe klimaat, biodiversiteit en duurzaamheid met elkaar samenhangen. Bezoekers ontdekken hoe planten oplossingen hebben gevonden voor grote uitdagingen – en hoe wij van die aanpassingen kunnen leren. Of het nu gaat om waterbesparing, temperatuurregeling of efficiënte energieopslag: planten doen het al miljoenen jaren.
In een wereld waarin het klimaat verandert en biodiversiteit onder druk staat, is het van levensbelang dat we begrijpen hoe alles met elkaar verbonden is. De Klimatenkas maakt dat op een toegankelijke en inspirerende manier zichtbaar.