De sprookjesachtige, zwartblauwe rapunzel (Phyteuma nigrum) is een fascinerende plant die ooit veel voorkwam in kalkrijke graslanden en lichte bossen. Maar nu moet je geluk hebben om haar nog te vinden in ons land. Net als vele andere soorten staat de zwartblauwe rapunzel symbool voor de biodiversiteitscrisis in Nederland. Hoe komt het dat veel bijzondere planten verdwijnen? En wat kunnen we doen om ze te redden?
door Laura Koopmans
De biodiversiteit in Nederland is tussen 1700 en 2010 drastisch afgenomen tot slechts 15% van haar oorspronkelijke omvang. Deze sterke afname is het gevolg van urbanisatie, intensieve landbouw, klimaatverandering, vervuiling en het verlies van natuurlijke habitats. Een schokkend cijfer dat laat zien hoe kwetsbaar ons ecosysteem is geworden. Verschillende inheemse plantensoorten staan daarbij onder grote druk. De Rode Lijst – een overzicht van bedreigde soorten – geeft inzicht in welke planten het zwaarst getroffen zijn. Soorten worden geclassificeerd als ‘kwetsbaar’, ‘bedreigd’ of zelfs ‘uitgestorven in het wild’, afhankelijk van factoren zoals populatieafname, verspreidingsgebied en reproductiecapaciteit.
Wolfsklauw
Eén van de planten op deze lijst is de moeraswolfsklauw (Lycopodiella inundata), die afhankelijk is van natte, arme en zure bodems in hoogveen- en heidegebieden. Door ontginning voor landbouw, stikstofvervuiling en verbossing zijn deze habitats bijna verdwenen. De zwartblauwe rapunzel heeft een ander probleem: haar leefgebied – kalkrijke graslanden – wordt steeds zeldzamer door veranderingen in landbeheer. Bovendien zorgen stikstofvervuiling en verrijking van de bodem ervoor dat grassen en andere dominante soorten de zwartblauwe rapunzel verdringen.
Bewustwording
Gelukkig wordt er actie ondernomen om dit tij te keren. Verschillende natuurbeheer- en herstelprojecten richten zich op het herstellen van oude landschapskenmerken, zoals kalkgraslanden, en het verwijderen van invasieve soorten. Voor ernstig bedreigde planten worden beschermingsprogramma’s opgezet, waarbij populaties actief worden ondersteund door leefomstandigheden te verbeteren of zelfs gekweekte exemplaren terug te plaatsen in de natuur. Deze inspanningen zijn cruciaal, maar om echt verschil te maken is meer bewustwording en betrokkenheid nodig.
FLORON
Zeldzame planten zoals de zwartblauwe rapunzel zijn niet alleen prachtig om te zien, ze zijn ook onmisbaar voor gezonde ecosystemen. Als we onze unieke flora willen behouden moeten we dus zelf in actie komen. Door de oorzaken van biodiversiteitsverlies aan te pakken en te investeren in herstel, kunnen we de achteruitgang van deze bijzondere soorten stoppen. Er zijn gelukkig organisaties die zich hard maken voor onze bijzondere planten: FLORON (Floristisch Onderzoek Nederland) bijvoorbeeld, zet zich al ruim 30 jaar in voor onderzoek naar en bescherming van de Nederlandse wilde flora. En natuurlijk draagt ook de Hortus haar steentje bij. Door (inheemse) planteneducatie wil de Hortus als botanische tuin onder haar bezoekers en volgers de kennis en bewustwording over bedreigde flora vergroten.